ธงมหาราช ณ พระที่นั่งอัมพรสถานในรัชกาลที่ ๑๐

ถ้าถามคนส่วนใหญ่ว่า “ธงมหาราช” คืออะไร ผมเชื่อเหลือเกินว่าก็คงจะมีเพียงคนกลุ่มน้อยเท่านั้นที่รู้จัก แต่ถ้าถามว่ารู้จัก“ธงรูปครุฑ” หรือไม่  เชื่อเหลือเกินว่าร้อยทั้งร้อยก็ตอบว่ารู้ และรู้ด้วยว่าจะต้องประจำอยู่  ณ ที่พระมหากษัตริย์ประทับ นั่นล่ะครับ คือ ธงมหาราช

ก่อนที่จะไปเรื่องของธงมหาราช ผมต้องพูดถึงธงพระอิสริยยศ ของแต่ละลำดับชั้นก่อนว่าหมายถึง ลำดับชั้นไหนอย่างไรบ้าง

ธงพระอิสริยยศ  หมายถึง ธงที่ใช้หมายพระอิสริยยศของพระมหากษัตริย์และบรรดาพระบรมวงศานุวงศ์ตามลำดับชั้นต่างๆใช้ในการเสด็จพระราชดำเนินหรือเสด็จในพิธีการต่างๆอย่างเป็นทางการ โดยในประเทศไทยจะแบ่งธงพระอิสริยยศเป็น ๗ ประเภท แต่ละประเภทยังแบ่งธงออกเป็นประเภทละ ๒ ชนิด (คือชนิดใหญ่ (Standard) และชนิดน้อย (Board pennant)) รวมทั้งสิ้น ๑๔ ธง คือ

            • ธงมหาราช (ธงสำหรับองค์พระมหากษัตริย์)

            • ธงราชินี (ธงสำหรับองค์สมเด็จพระราชินี)

            • ธงบรมราชวงศ์ (ธงสำหรับองค์สมเด็จพระบรมราชชนนี)

            • ธงเยาวราชฝ่ายหน้า (ธงสำหรับองค์สมเด็จพระยุพราช)

            • ธงเยาวราชฝ่ายใน (ธงสำหรับองค์พระวรชายาแห่งสมเด็จพระยุพราช)

           • ธงราชวงศ์ฝ่ายหน้า (ธงสำหรับองค์พระราชโอรส สมเด็จพระเจ้าพี่ยาเธอหรือสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ แห่งพระมหากษัตริย์ทุกรัชกาล)

            • ธงราชวงศ์ฝ่ายใน (ธงสำหรับองค์พระราชธิดา สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอหรือสมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอ แห่งพระมหากษัตริย์ทุกรัชกาล)

    ธงมหาราช (ธงสำหรับองค์พระมหากษัตริย์)

        ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้า ฯ ให้แก้ไขเปลี่ยนแปลงธงราชอิสริยยศ โดยตราเป็นพระราชบัญญัติธง ร.ศ. ๑๒๙ (พ.ศ.๒๔๕๓) เปลี่ยนรูปร่างลักษณะและสีของธงมหาราชใหม่ เป็นธงรูปสี่เหลี่ยมจตุรัส พื้นสีเหลือง ตรงกลางมีรูปครุฑพ่าห์สีแดง ธงมหาราชใหม่นี้มี 2 ชนิดคือ ธงมหาราชใหญ่ และธงมหาราชน้อย

ธงมหาราชใหญ่

ผืนธงเป็นรูปสี่เหลี่ยมจตุรัส พื้นธงสีเหลือง มีรูปครุฑสีแดงอยู่กลาง

ธงมหาราชน้อย

            ผืนธงตอนต้นมีลักษณะ และสีเช่นเดียวกับธงมหาราชใหญ่ แต่กว้างไม่เกิน ๖๐ เซนติเมตร ตอนปลายเป็นชายต่อสีขาว แปลงเป็นรูปธงยาวเรียว ปลายสุดกว้างครึ่งหนึ่งของตอนต้น ปลายธงตัดแฉกรูปหางนกแซงแซว ลึก ๓ ใน ๘ ส่วน ของความยาวผืนธง ความยาวผืนธงเป็น ๘ เท่าของความยาวตอนต้น ธงนี้เมื่อใช้แทนธงมหาราชใหญ่ เป็นเครื่องแสดงให้ทราบว่า โปรดเกล้า ฯ ให้งดการยิงสลุตถวายคำนับ

ธงเยาวราช (ธงสำหรับองค์สมเด็จพระยุพราช)

            พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้า ฯ ให้สร้างขึ้นเป็นครั้งแรก เมื่อปี พ.ศ. ๒๔๔๐ ผืนธงเป็นสีขาบ มีขนาดกว้าง ๕ ส่วน ยาว ๖ ส่วน เครื่องหมายที่กลางธง เช่นเดียวกับธงราชธวัชสยามินทร์ คือ มีพระมหามงกุฎ โล่ตราแผ่นดิน แต่ลดฉัตร ๗ ชั้น สองข้างเป็นฉัตร ๕ ชั้น บัญญัติไว้ว่า สำหรับเป็นเครื่องหมายในพระองค์สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร ต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้บัญญัติรูปลักษณะธงเยาวราช โดยยกเลิกเครื่องหมายพระมหามงกุฎ โล่ตราแผ่นดิน ฉัตร ๕ ชั้น และกำหนดลักษณะกลางธง เป็นรูปสี่เหลี่ยมจตุรัสสีเหลือง มีครุฑพ่าห์สีแดงอยู่กลาง เช่นเดียวกับธงมหาราช ธงเยาวราชมีอยู่ ๒ แบบคือ ธงเยาวราชใหญ่ และธงเยาวราชน้อย

ธงเยาวราชใหญ่

ผืนธงเป็นรูปสีเหลี่ยมจตุรัส พื้นธงมี ๒ สี รอบนอกเป็นสีขาบ รอบในเป็นสีเหลือง ขนาดความกว้างยาวเป็นครึ่งหนึ่งของรอบนอก มีรูปครุฑพ่าห์อยู่ตรงกลาง

ธงเยาวราชน้อย

ผืนธงตอนต้น มีลักษณะและสี เช่นเดียวกับธงเยาวราชใหญ่ แต่กว้างไม่เกิน ๖๐ เซนติเมตร ตอนปลายเป็นชายต่อสีขาบ เป็นรูปธงยาวเรียว ตอนปลายสุดกว้างครึ่งหนึ่งของตอนต้น ปลายธงตัดเป็นแฉกรูปหางนกแซงแซว ลึก ๓ ใน ๘ ส่วน ของความยาวของผืนธง ความยาวของผืนธงยาวเป็น ๘ เท่า ของความกว้างของตอนต้น ธงนี้เมื่อใช้แทนธงเยาวราชใหญ่ เป็นเครื่องแสดงให้ทราบว่า โปรดเกล้า ฯ ให้งดการยิงสลุตถวายคำนับ    

                 และเมื่อวันที่ ๑ ธันวาคม ๒๕๕๙ ที่ผ่านมา เมื่อสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร ได้ทรงราชย์ตามคำกราบบังคมทูลเชิญของ สนช.แล้วนั้น ธงมหาราชที่เคยโดดเด่นเป็นสง่าอยู่เหนือพระตำหนักจิตรลดารโหฐานอันเป็นที่ประทับของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช รัชกาลที่ ๙ ก็ได้ถูกย้ายมายังพระที่นั่งอัมพรสถาน พระราชวังดุสิต

            โดยเมื่อเวลา ๐๘.00 น. ของวันที่ ๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙ รศ.๒๓๕ ธงเยาวราช ซึ่งเป็นเครื่องหมายในพระองค์ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร ได้ถูกเชิญลงจากยอดเสาหน้าพระที่นั่งอัมพรสถาน พระราชวังดุสิต พร้อมทั้งเชิญ “ธงมหาราช” ซึ่งเป็นธงพระราชอิสริยยศประจำพระองค์พระมหากษัตริย์ ขึ้นสู่ยอดเสาแทน ในเวลา ๐๘.๐๐ น. หลัง สมเด็จพระเจ้าอยู่หัว        มหาวชิราลงกรณ บดินทรเทพยวรางกูร รัชกาลที่ ๑๐ แห่งราชวงศ์จักรี ทรงตอบรับการขึ้นทรงราชย์เป็นพระมหากษัตริย์สืบราชสันตติวงศ์

            หมายความว่า ถ้าเราเห็นธงมหาราช เด่นตระหง่านอยู่ ณ สถานที่แห่งใดก็ตาม สถานที่แห่งนั้น เป็นที่ประทับขององค์พระมหากษัตริย์ นั่นเอง

หมายเหตุ : ขอขอบคุณภาพจากไทยรัฐออนไลน์